Çayın Japonya’daki yolculuğu

Seremoniye ne gerek var?

Matcha Japon yeşil çayının günlük bir sunumu, resim: ryokusui sabo

Bir çoğumuz için çay, üzerinde fazla kafa yormadan duruma göre hızla içilen veya keyifle yudumlanan bir şey. Hal böyle olunca Japonların neden acaba bu kadar önem verip, çayın bir de seremononisini yaptıklarını, bu kadar ciddiyete ve uğraşa neden gerek duyduklarını hiç düşündünüz mü?

Şintoizm ve Budizm’in etkisi

Japon çay seremonisi, Mushakouji Senke Çay Okulu, resim: So-oku Sen

Çayın Japonya’a Çin’den gelişi 9. yüzyılda oldu. Japon kültüründe çayın özel bir anlam kazanmasını ise 16. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşti(kaynak: The Way of Tea, An Art of Spatial Awareness). Çay gibi başka toplumlarda daha pratik bir amacı olan bir içeceğin, Japon geleneklerinde çok önemli bir yer alması ve hazırlanıp içilmesinin özel seremonisinin olmasında Şintoizm ve Budizm rolü çok büyük. Japonya’nın var olduğundan beri Şintoizm, ve daha sonrasında Japonya’a gelen Budizm, Japonların günlük hayatlarının her alanını, hayata bakış açılarını ve geleneklerini şekillendirendi. (Japonya’daki Şintoizm ve Budizm ile ilgili bilgi edinmek isteyenler için BBC Religion sitesinin linkini paylaşıyorum.)

Budist tapınaklarındaki rahipler tarafından çay, bir içecekten daha fazla anlam verilip, özenle hazırlanıp ikram edilmiş. Çay ibadetin parçası haline gelmiş, çünkü Şintoizm ve Budizm’e göre etrafımızdaki her şey, ne kadar küçük olursa olsun bir önem taşır. Mesela Şintoizm’de doğanın güçlerinde, ağaçlarda, ormanlarda, tarlalarda, karanlıkda, aydınlıkta, kısacası etrafımızda Kami diye adlandırılan kutsal ruhların yaşadığına inanılır. Kami bir şeyin var oluşunda ve özünde vardır (kaynak: BBC Religion). Budizm’de de insanlar ve çevre arasındaki ilişki çok önemlidir. Bir insan öldüğünde herhangi bir canlı veya nesle olarak dünyaya geri gelebilir. Böylelikle çevremizeki her şeye değer verilmesi gerektiği öğretilir.

Şintoizm ve Buddizm de en küçük şeyin bile önemli olması gerektiği inancının yanında bir de meditasyon ve tekrarlanan günlük işlerin önemi var. Yaşanılan yerdeki tertip ve düzen gibi işlerin özenilerek yapılması ibadetin en önemli parçasıdır. Çay seremonisin özünde de günlük hayatta yapılan bir işin itina ile yapılması vardır (kaynak: Wind in the Pines). Eski Karate Çocuk filmini görenler hatırlar, günlük işlerin nasıl yapıldığının önemi o kadar büyüktür ki, çocuk evdeki ve bahçedeki işleri gerektiği gibi itina ile yapmayı öğrenerek dövüş antremanlarına başlar.

Japonya ormanlarında çok görülen bir kare: Ağacın üstünde beyaz zikzaklarla kutsal ruhun yakında olduğunu belirtir, resim: Japan 47

Japonya’daki dinlerin çevreye bu kadar önem vermesi şaşırtıcı değildir, çünkü tabiatın Japonya coğrafyası üzerinde büyük bir hegemonyası  var. Japonya’nın yaklaşık 4/5’i dağlarla kaplıdır (kaynak: National Geographic Kids).

Çayın Kyoto Şehri’nden başlayan yolculuğu

Kyoto şehri, resim: Anre Benz

Çay seremonisinin bu kadar önemsenmesi ve geliştirilmesi Japonya’nın tarihi başkenti Kyoto’da olmuştur. Kyoto’nun şanslı sakinleri, o zaman kültürüne gıpta ile bakılan Çin’deki zenginlerin hayat tarzlarına esinlenip doğanın nimetlerinin keyfini sürerler. Japon kiraz ağacının çicek açması izlenir, mevsime göre özel yemekler sunulur, geceleri ayın izlenmesi için toplanılır, şiirler ve şarkılar bestelenirmiş. Kyoto’daki bu hayat tarzında esasen tabiatın güzelliklerinin şehir hayatına girmesi istenir. Kyoto’a özel bu hayat tarzı, kısaca güzelliğin her türlü halinin farkedilmesi ve kıymetinin bilinmesi anlayışının (Miyabi) gelişmesine neden olur. Çayın hazırlanmasın her aşamasına önem verilmesi ve sunumunun  özel olmasının istenmesinin nedeni de budur.

Daitoku- ji tapınağındaki çay ustası Sen no Rikyu’nun çay seremonisi kültürün geliştirilmesinde çok büyük emeği geçmiştir. Eskiden bir çok farklı çay seremoni şekli varmış, fakat çay ustası Sen no Rikyu seremoninin mutlaka gösterişsiz olması gerektiğine, alçak gönüllüğün önemine, mükemmeliyetçilikten uzak olunmasına ve yaşanan ana odaklanılması gerektiğine inanırmış. Öncesinde geleneksel olarak çay seremonisinde süslü seramik kaseler kullanılmasına rağmen, bunları abartılı bulan Sen no Rikyu, hünerli zanaatkar Chojiro’dan özel bir kase yapmasını ister. Bunun sonucunda çok sade ve üzerinde hiçbir süsün olmadığı biçimsiz bile denebilen Raku seramik tekniğiyle yapılmış kaplar kullanılmaya başlanır.  Çay ustası ayrıca kullanılan birçok farklı seremoni tekniklerini birleştirir. Geliştirdiği bu çay sunumu günümüze kadar gelen Japon çay seremonisi diye bilinen şeyin ta kendisi olur. (kaynak: Japonya Ulusal Turizm Ofisi).

Raku seramik tekniğiyle yapılmış Omokage çay kasesi, resim: raku Ware Museum