Kawaii ne anlama gelir?

Bariki isimli Japon usulü meyhanenin kawaii reklam levhası, Shibuya, resim: Alex Knight

Kawaii  かわいい , Japonya’a ilgi duyanların, özellikle anime ve manga dünyasını keşfedenlerin çok sık karşısına çıkan bir kelimedir. Kawaii’nin ne demek olduğuna ilk kez baktığımda, ‘şeker’, ‘tatlı’, ‘şirin’ veya ‘sevimli’ (hatta ‘cici’) anlamlarına geldiğini ve içinde ‘sevilebilme’ anlamına gelen, yapabilme 可 ve sevgi 愛 sembollerinin olduğunu okumuştum. Bu az ve öz açıklama bana o zamanlar yetmişti. Sonrasında işin bu kadar basit olmadığını ve bu konuda çok şeyin yazılıp çizildiğini gördüm.

Kawaii’nin ne anlama geldiğini benim gibi merak edenler için böyle bir paylaşım hazırlamak istedim. Eklemek istediğiniz bir şeyler varsa yorumlara yazabilirsiniz^^.

Kawaii latte, resim: Tokyo Girls Update

Kawaii kelimesinin kökeni

‘Kawaii’ kelimesi 11’inci yüzyılda kullanılan ‘mahcup olmak, utanmak’ anlamına gelen ‘kawa hayushi’ (yüzü kızarmak) ifadesinden gelmektedir. 12’inci yüzyılda ‘kawa hayushi’ kelimesi ‘utanmak, kendini bir garip hissetmek’ anlamına gelen ‘kawayui’ şeklinde sadeleştirildi. Zamanla ‘kawayui’ ‘acınacak bir halde olma’ ve ‘birine/bir şeye acımak veya merhamet duymak’ anlamlarıyla özleşleşti. Günümüzde ‘zavallı’ anlamına gelen ‘kawaisou’ kelimesi de ‘kawa hayushi’ ifadesinden türemiştir. (Kaynak:Sharon Kinsella)

Kawaii ifadesinin sevimli, güzel ve tatlı gibi anlamlarda kullanılması 16’ıncı yüzyılın sonlarına doğru oldu. Japonya’daki kawaii kavramının bildiğimiz ‘sevimlilikten’ farkı, kawaii bulunan bir şeye/kimseye insanın dönüşmeyi veya onun ta kendisi olmayı istemesidir. (Kaynak:Sharon Kinsella)

Kawaii’nin ‘başkenti’ olarak kabul edilen Harajuku’dan bir kare, resim: Hikapu, Tokyo Fasion

Kawaii bulunan kişi ve objelerin, insanın içinde koruma ve merhamet duygusu uyandırdığı için güzel bulunduğu söylenmektedir. Bunun nedeni Japonya’da eskiden beri hüzünle harmanlanmış olan bir güzellik anlayışının hakim olmasıdır. Çok kısa bir ömrü olan kiraz ağacı çiçeklerinin veya samurayların ölüm hikayelerinin büyülü güzelliğinden bahsedildiğini belki de daha önce çok duymuşsunuzdur. (Kaynak: Kumiko Sato) (2018’in kiraz ağacı çiçeklerini merak edenler bu linkten bakabilir)

Kawaii çocuksu mu?

Bazılarına göre kawaii olmanın anlamı gençlerin büyümek istemedikleri için çocuksu hareketler yapmasıdır (Kaynak:Sharon Kinsella). Bu görüşe göre kawaii kelimesinin arkasında “küçük, saf, güçsüz, olgunlaşmamış, tamamlanmamış, kısa ömürlü, korumak istediğiniz bir şey veya kimse” anlamları vardır (Kaynak: Inuhiko Yomota). Bu açıklamaya göre yavru bir kediyi görünce onun kawaii olduğunu düşünmenin anlamı, onu sevmek, sahiplenmek istemek ve ona karşı şefkat duygusu beslemektir.

Belki de en çok bilinen kawaii ‘temsilcilerden’ biri Hello Kitty’dir, resim: logowiki

Hello Kitty ve Totoro gibi karakterlerin vücut yapılarının özellikle onları çaresiz göstermek için düşünüldüğü söylemektedir. Kısacık kollar ve kocaman kafa veya gövdeleri, karakterlerin korumaya muhtaç ve çaresiz göstermek için tasarlanmıştır. Ayrıca karakterlerin yüzlerinde belirli bir ifadenin olmaması bakan kişinin hissettiklerini yansıtmasını sağlarmış. (Kaynak: Kumiko Sato)

… nedense üzgün olduğumda Hello Kitty de üzgün, mutlu olduğum zaman ise mutlu görünüyor; Hello Kitty üzgün olduğum zamanlarda hep benim moralimi yükseltmiştir.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan başkaldırış

Tokyo’da bir firmada yöneticilik eğitimini bitiren bir grup çalışan (1961), kaynak: Shigeichi Nagano

İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki dönemde Japon halkı ülkenin yeniden inşası için devlet eliyle bir seferberlik moduna sokuldu. Her şeyi feda ederek ülkesi için uzun saatler çalışan Japonlar, Meiji döneminde (1868–1912) başlayan, Japonya’nın modernleşme çabalarının bir ürünüdür. Bugün bile Japonlar, II. Dünya Savaşı’ndan sonra ünlen bu namı değer ‘çalışkanlıklarıyla’ bilinmektedir.

Modern ve güçlü bir Japonya’nın inşasında kadın ve erkeklere bir birinden ayrı görevler düşüyordu. Erkeklerin eve ekmek getirmesi, kadınların ise işe gitmek yerine yuva kurması ve ev işleriyle uğraşması bekleniyordu. Kadın ve erkeklerin toplumdaki rollerinin bu kadar kesin ayrılmış olması, kadınların gelecekleri hakkında söz sahibi olmadıkları ve onları gelecekte bekleyen pek bir fırsatın olmadığı anlamına gelmekteydi. Kawaii kültürü, kadınların bu geleneksel ve basmakalıp görüşlere karşı çıkmasıyla başladı.

Farklı yazı şekilleri

1970’lerin sonunda öğrenciler okulda öğretilen dilbilgisi ve güzel yazı kurallarına bilerek uymayarak, özellikle yanlış kelimeler seçerek farklı farklı kawaii yazı şekilleri kullanmaya başladı. Gençlerin kawaiileştirdikleri Japonca yoluyla, onlara nasıl davranılması gerektiğini söyleyen yetişkinlere ilk kez karşı çıkmaya başladı.( Kaynak: Kazuma Yamane)

Neko-ji, Kedili kawaii yazı şekline bir örnek, Kaynak: Cyrstal, Kawaii Amino

İlk kawaii eşyalar

Kawaii bir objeyi satın alırken amaç sadece ona sahip olmak değildir. Satın alınan obje kişinin bireyselliğini ortaya koymasını ve toplumdaki diğer insanlarla ilişki kurabilmesini sağlamaktadır (Kaynak: Natalie Avella).

Kawaii olduğunuzu ifade etmek demek, kendinizi insanların beğenisine sunma ve onlara yaklaşmayı arzuladığınız anlamına gelir.

Joshu Dale

1998’de çıkan ve çok ünlü olan Tare Panda, resim: Shop Kawaii

Kawaii sadece genç kadınların değil, erkeklerin, çocukların ve yaşlıların dünyasına girmeyi başardı. Sevimli ürünlerin her yeri işkal etmesinin bir diğer sebebi de sevimliliğin genel olarak her yaştan Japona hitap etmeye başlamasıdır (Kaynak: Jennifer Robertson). Kawaii akımının tüketiciye hitap ettiği farkedildiğinde, ürün reklamlarından tutun da, devlet kurumlarına kadar sayısız yer kawaii öğeler kullanmaya başlandı.

Japonya Öz Savunma Kuvvetletirinin en eski resmi maskotu, resim: Japan Info

Ayrıca insalara ulaşmak için anime, manga ve oyunları kullanılmaya başlandı.  90’lardan sonra Pokemon ve Tamagotchi’nın (sanal hayvan) ünlenmesi bu kültürün bir parçasıdır.(Kaynak: Jennifer Robertson).

Japon Hava Öz Savunma Kuvvetlerini temsil eden anime karakterleri, resim: Medium

Daha önce Japon erkelerinin ‘kadınlaştığını’, erkeklerin aşk hayatında atılgan olmadıklarını, ikili ilişkilerde geri kalıp ve evlenmeyi tercih etmedikleri gibi yorumlar okumuşsunuzdur. Bunların söylenmesinin nedeni toplumun dayattığı şekilde hayatlarını sürdürmeyen veya sürdüremeyen erkeklerden dolayıdır. Özellikle 1991 yıllından sonra ekonominin korkunç çöküşüyle gençler kendilerini daha da zor durumda buldu. Kawaii ilk başlarda sadece kadınlara hitap etse de, bir süre sonra hayatlarından bir şeylerden memnun olmayan ve toplumun dayatmalarından bıkan herkese hitap etmeye başladı.

Menhera-chan karakteri, resim: Yami_devill

Menhera-chan popüler olduğundan beri, kim olduğumu ifade etmek kolaylaştı.

Hakura

Önceleri romantik masallardan çıkma kawaii kavramı, zamanla biraz espirili  biraz da acayip öğeler taşımaya başladı. Kawaii’de acayipliğe verilen en ünlü örneklerden biri Kewpie mayonez firmasının aşağıdaki reklam filminde görülebilir .

Sanrio’nun popüler kawaii karakterinden Gudetama ve Aggretsuko: Biri herşeyden bıkmış tembel bir yumurta, diğeri ise adaletsiz ofis hayatında ezilen ve sinirden tepesi atan bir pandadır.  Sanrio’nun diğer karakterlerini merak edenler Hello Kitty’nin bilmediğiniz popüler arkadaşları paylaşımına bakabilir.

İçi geçmiş şekilde yatan Gudetama, resim: Sanrio

Gecenin bir yarısına kadar ofisde çalışmak zorunda olan Aggretsuko’nın siniri, resim: Sanrio

Anime ve manga

Manganın tarihi yazımda biraz bahsetmiştim, Shouju manga denilen, kadınlara hitap etsin diye pazarlanan bu mangalar, ilk önce kadınlara toplum tarafında dayatılan rollerden özgürleşme çabalasıyla ilgiliydi. Kawaii kültürünün nasıl geliştiği mangalardan görülebilir.

İlk shouju mangalara örnekler, solda: Rose of Versailles, kaynak: Wikipedia. Sağda: The Star of Cottonland (Wata no Kuni Hoshi), kaynak: Wikipedia

1999’da çıkan Antique Bakery isimli manga, alışılmışın dışında özelliklere sahip erkek kahramanların hayatını konu alan manga, kaynak: my anime list

2000 yılında çıkan, Nana isimli iki zıt karaktere sahip kahramanın hayatlarını konu alan manga, resim: Wikia

1990’larda yayınlanmaya başlayan ‘Cat soup’ isimli manga’da  Nyāko and Nyatta isimli iki kedinin karanlık dünyası anlatılmaktadır. Bu manga sanırım kawaii’deki dehşet ve acayiplik öğelerini en iyi gösteren örnektir.

1990’larda yayınlanmaya başlayan Nyāko and Nyatta isimli iki kedi karakterlerin karanlık dünyası, resim: Wikipedia

Kawaii’de acayipliğe verilen bir diğer örnek ise 2002’de çıkan ‘Tamala’ isimli animedir.

Tamala 2010 A punk cat in space, kaynak: Wikipedia

‘When Cicadas Cry’ animesi, hem korku hem acayiplik öğelerinin kawaiide görüldüğü bir örnektir. Aşağıdaki resimdeki kızların sevimli durduğuna hiç bakmayın, bu animeyi izlememiş olanlara öneririm.

kaynak: Baznothis

 Kawaii moda

Nasıl giyinilmesi gerektiği ve neyin güzel göründüğü hakkında baskılara karşı gençler kendi kawaii moda tarzlarını oluşturdu. Gençlerin toplumun dayatmalarına karşı geldiği kawaii moda tarzı Tokyo’nun Ura-Harajuku bölgesinde başladı. Kawaii olmak, ilk başlarda özellikle kadınlara hitap etmekte ve bu kawaii tarz evlenmeden önceki dönemi temsil etmekteydi. Japon bir sosyoloğa göre, 1960’lardan sonra Japon gençliği kendini tanımlarken güzellik, saflık ve nezaket gibi geleneksel değerlerin yerine, kawaii gibi yeni kavramlar kullanmaya başladı. (Kaynak: Kumiko Sato).

Kawaii moda tarzlarından bir kaç tanesini aşağıda paylaşıyorum:

1980’lerin ünlü sanatçısı Seiko Matsuda’nın başlattığı burikko kawaii tarzına bir örnek. kaynak: Matcha-jp

1990’ların ortasında ekonomik sıkıntılar artığı bir zamanda Shibuya’da başlayan Gyaru kawaii kültürünün bir parçası olan ganguro kawaii daha az ‘Japona’ benzereyerek, geleneksel güzellik anlayışına karşı bir duruş sergileyenmektedir.

Ganguro kızları: Ganguro , Shibuya ve İkibukura’da görülen bir kawaii alt kültürüdür. Resim: Jasmine’s notebook

2000’li yıllarda gyaru’a karşı oluşan golita kawaii kültürü kawaii kavramına korku ve dehşet öğeleri de eklendi. Bunun nedeninin gençlerin yaşadığı sıkıntıları, toplumdaki adetsizliği ve etraflarındaki şiddeti anlamaya çalışması olduğu söylenmektedir. (Kaynak: Kumiko Sato)

Kawaii kültürünün bir parçası gotik lolita alt kültürü, kaynak: Tokyo Fashion

Yama kawaii ise ruh sağlığı konusunda zorluklar yaşama ve hastalıklarlarla ilgili öğeleri içinde barındıran bir alt kültürdür.

Yama kawaii tarzında Menhera-chan karakteri, resim: acdcrag_harajuku

Kawaii ile ilgili doktora tezi yazanların olduğunu düşünürsek, bu konuyla ilgili paylaşacak bilgilerin sonu yok. Bu yazıyı Japon sanatçı Takashi Murakami ile ilgili paylaşımla sonlandırıyorum.